Istnieje wiele metod pracy z dzieckiem jąkającym się. Metody te można podzielić na:
- pośrednie – mające na celu poprawę płynności mówienia poprzez oddziaływanie jedynie na środowisko jąkającego się, poprawę sprawności ruchowej lub kompetencji językowych [najpopularniejsze to- poradnictwo, farmakoterapia i ziołolecznictwo, relaksacja, terapia zabawą, terapia ruchowa, logorytmika, leczenie paramedycznei parapsychologiczne];
- bezpośrednie – zawierające wielorakie ćwiczenia poprawiające płynność mówienia, kierujące bądź odwracające uwagę jąkającego się od samej czynności mówienia [do podstawowych metod w tej grupie należą: mówienie rytmiczne, metoda cienia, mówienie przedłużone, maskowanie, frazowanie i uwarunkowanie instrumentalne];
- kompleksowe – łączące obie powyższe metody terapii, realizowane w formie określonego programu.
Poniżej się opis wybranych programów, metod oraz techniki pracy z dzieckiem jąkającym się:
- Zmodyfikowany Program Psychofizycznej Terapii Jąkających się M. Chęćka
Jest to kompleksowy program terapeutyczny poprzedzony wnikliwą diagnozą poziomu jąkania. Zawiera między innymi: ćwiczenia oddechowe, fonacyjne oraz artykulacyjne, wprowadza „gesty płynności”, w dalszej części bazując na Technice Delikatnego Startu Mowy oraz Technice Przedłużonego Mówienia także z zastosowaniem „echa”. Ćwiczenia są prowadzone zarówno indywidualnie jak i w grupach, w sytuacjach łatwych oraz trudnych komunikacyjnie [naturalnych] na przykład rozmowy
z nieznajomymi osobami.
- Program Janeczko i Lewandowskiej
Jest to program terapeutyczny opracowany z myślą o zajęciach grupowych, rozpisany na spotkania poprzedzone badaniem mowy. Zawiera ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne, podnoszące kompetencje językowe, relaksację, scenki pantomimiczne, psychorysunek, psychozabawy oraz rozmowy kierowane. W pierwszej części spotkań uczestnicy uczą się nowej techniki mówienia, w drugiej utrwalają płynną mowę w czasie spotkań grupowych, następnie w sytuacjach pozagabinetowych.
Po ukończeniu kursu przewidziane są spotkania kontrolne.
- Program Zofii Engiel
Przygotowany głównie do pracy w grupie terapeutycznej, całość programu podzielona na dwa nurty ćwiczeń:
1. ćwiczenia startu mowy,
2. ćwiczenia toku mowy.
W obu grupach ćwiczeń elementem upłynnienia mowy stają się ruchy rąk odtwarzające prawidłowy przebieg mowy. Autorka stara się pominąć wszystkie nieprzydatne z jej punktu widzenia ćwiczenia, aby dodatkowo nie obciążać pacjenta. Na początku terapii – doprowadzenie pacjenta do swobodnego wypowiedzenia krótkiego zdania – stosowane jako „zastrzyk” psychoterapeutyczny.
Drugi etap to ćwiczenia toku mowy mające na celu wyuczenie i utrwalenie
u pacjenta nowych nawyków mówienia.
- Metoda Gutzmana
Istotą tej metody jest poprawa koordynacji aparatu oddechowo – fonacyjno – artykulacyjnego. Podstawę stanowi bezszelestne nabranie powietrza, dmuchanie, szept
a następnie mowa w taki sposób, by nie dopuścić do bloku krtaniowego.
- Metoda Fernau – Horn
Zawiera ćwiczenia oddechowe i trening przebiegów słownych, opiera się na oddychaniu na tak zwanym „miechu” [dla dorosłych wizualizacja fali morskiej], co prowadzi do rytmizacji i uspokojenia mówienia.
- Metoda „echo” wg Adamczyka
Metoda ta polega na mówieniu zsynchronizowanym z własnym, opóźnionym echem przez około 20 minut, zakłada prowadzenie ćwiczeń w sytuacji emocjonalnie sztucznej [mówienie z echo-korektorem w gabinecie logopedycznym – dominuje tu element treningu], emocjonalnie łatwej [mówienie z zapamiętanym echem w domu] oraz emocjonalnie trudnej [rozmowy z różnymi osobami].
- Technika swobodnego przepływu powietrza
Opracowana przez Schwartza, który zalecał, aby jąkający się kolejno: rozluźnił wargi, nabrał nie za dużo powierza, wypuścił trochę powietrza, myślał spokojnie, powiedział pierwszą sylabę zdania powoli, zrobił krótką pauzę, powiedział zdanie do końca. W momencie wystąpienia bloku należy zastosować ponownie tą technikę, kończąc rozpoczętą myśl. Takie postępowanie zmniejsza ciśnienie powietrza w trakcie mówienia.
- Technika Delikatnego Startu Mowy
Istotą tej techniki jest nauczenie jąkającego się miękkiego, delikatnego nastawienia aparatu artykulacyjnego na starcie mowy, ze szczególnym zwróceniem uwagi na wymawianie poszczególnych głosek na początku wypowiedzi. Wyznaczenie programu terapii należy poprzedzić wyłonieniem u konkretnego pacjenta tzw. głosek blokowanych i od nich rozpocząć ćwiczenia.
- Technika Przedłużonego Mówienia
Jest jedną z najstarszych metod terapii polegającą na przeciąganiu samogłosek, co prowadzi do zwolnienia tempa wypowiedzi. Niestety nie jest ona zbyt popularna aczkolwiek, w połączeniu z Techniką Delikatnego Startu Mowy, przynosi doskonałe rezultaty terapeutyczne.
- Relaksacja
Ma na celu zmniejszenie napięcia mięśniowego i emocjonalnego, co w konsekwencji ułatwia płynne mówienie. W terapii jąkania można użyć elementów: relaksu autogennego Schultza, relaksu Jakobsona zmodyfikowanego przez Morrisa, relaksu Wintreberta.
Literatura:
Z. Tarkowski. Jąkanie wczesnodziecięce. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1997
Z. Tarkowski. Jąkanie. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2002
M. Chęciek. Jąkanie. Diagnoza- terapia- program. Oficyna Wydawnicza Impuls. Kraków 2007
M. Chęciek. Techniki przedłużonego mówienia oraz delikatnego startu mowy wciąż aktualne. Śląskie Wiadomości logopedyczne. Katowice 2004
M. Janeczko, H. Lewandowska. Terapia jąkania prowadzona metodą kompleksową. w: Materiały dydaktyczne dla logopedów. Red. J. Wójtowiczowa. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa 1987
Z. Engiel. Próba opracowania systemu ćwiczeń logopedycznych w rehabilitacji jąkania. Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne 6. 1976 i 1977.
